Skąd się biorą sny?

  Możesz zobaczyć film na youtube stworzony na bazie tego artykułu: https://youtu.be/oOFzHv5ZhCE

 

To jest pierwsza część artykułu, część druga zatytułowana "Jak zapamiętywać sny?" znajduje się tutaj: http://omnibusy.blogspot.com/2013/05/jak-zapamietywac-sny.html

Wielu ludzi twierdzi, że nie ma snów, lub że ma je bardzo rzadko. Naukowcy udowodnili, że to nieprawda - każdy człowiek w czasie snu ma kilka, a nawet kilkanaście różnych snów. Problem tkwi nie w braku marzeń sennych, a w zapamiętywaniu ich po przebudzeniu. Odpowiedni trening pozwoli regularnie zapamiętywać sny praktycznie co noc. Z czasem można sobie wyrobić umiejętność zapamiętywania kilku snów z każdej nocy!

Zanim nauczymy się, jak zapamiętywać sny, omówmy czym jest sen, do czego służy i skąd się bierze. Zacznijmy od tego, co się dzieje z mózgiem, bo to on jest autorem naszych fantazji. Wiedza ta przyda się też do zrozumienia zasady działania niektórych metod zapamiętywania snów.

Wiemy, że praca mózgu to w dużym uproszczeniu wymiana impulsów nerwowych. Neurony wymieniają się impulsami za pomocą połączeń zwanych synapsami. Często powtarzane wymiany wzmacniają połączenia - w ten sposób się uczymy nowych rzeczy i udoskonalamy używane umiejętności. Bezmyślne powtarzanie tekstu nie sprawi, że się go nauczymy na pamięć, natomiast umiejętne wykorzystywanie technik manipulacji falami mózgowymi - to coś zupełnie innego. Ale nie uprzedzajmy faktów, jakie fale mózgowe?

Podobnie jak serce, które pracuje szybko w czasie stresu czy aktywności fizycznej, a wolniej w czasie odpoczynku, tak i mózg pracuje w różnym "tempie". Tempo to da się zmierzyć - mowa o częstotliwości fal mózgowych, która jest tym większa, im aktywniej umysł jest wykorzystywany.

Wyróżniamy następujące rodzaje fal mózgowych:

• Fale gamma
  
  Powyżej 40 Hz, do 80–100 Hz, towarzyszą działaniu i funkcjom motorycznym, w czasie ruchu. Ona nas nie interesują w tym momencie ;)
   
• Fale beta
  
  Od 12 do ok. 28 Hz. Tak zwany "rytm gotowości". To zwykła aktywność w czasie dnia, odbieranie bodźców za pomocą zmysłów. W czasie czytania tego tekstu Twój mózg pracuje najprawdopodobniej właśnie w tym właśnie trybie.
   
•  Fale alfa
  
  Od 8 do 13 Hz. Stan relaksu, przed zaśnięciem, lub tuż po przebudzeniu. W czasie zasypiania fale alfa stopniowo zanikają na rzecz fal theta. Fale te są wykorzystywane do szybkiego uczenia się. Więcej informacji na temat wykorzystania tego stanu umysłu do efektywnej nauki można znaleźć  tutaj i tutaj.
   
• Fale theta
  
  Zakres o częstotliwości 4–7 Hz. Stan głębokiego relaksu - transu, medytacji, hipnozy, ale też np. pogrążenia w głębokiej modlitwie. Osoby wyćwiczone w medytacji potrafią wprowadzając się do tego stanu zmusić mózg do kontrolowania bólu.
  Jest to częstotliwość charakterystyczna dla snu, w czasie którego sposób myślenia się zmienia - myśli stają się niespójne, logika zanika. Stąd sny, często abstrakcyjne i nielogiczne, nie pozwalają nam zauważyć, że to co się dzieje jest dziwne (nie omawiam w tym artykule zjawiska świadomego snu - to materiał na osobny wpis).
   
• Fale delta
  
  Od ok. 0,5 do 3 Hz. Występują w stanie najgłębszego snu, podczas głębokiej medytacji, także u małych dzieci i w przypadku niektórych rodzajów uszkodzeń mózgu.
   

Człowiek ma kontrolę nad częstotliwością fal swojego mózgu. W czasie snu mamy oczy zamknięte, a źrenic kierują się ku górze - świadome zrobienie tego sprawia, że fale beta zaczynają zanikać na rzecz fal alfa. To dobry sposób na szybkie wyciszenie się, usp

okojenie. Wcale nie trzeba być mnichem ćwiczącym medytację latami, by móc skutecznie wykorzystać tą technikę. Zejście z częstotliwością do fal theta i niżej jest już jednak niemożliwe bez utraty świadomości i przejścia w normalny sen - do tej sztuki faktycznie należy się przygotować długotrwałymi treningami.

Przejdźmy jednak do tematu samego snu. Sen nie jest stanem jednolitym, w którym mózg przez cały czas znajduje się w określonym stanie spoczynku. Wyróżniamy kilka faz snu:

• Faza 0:
  
  To samo zasypianie, nie jest to jeszcze sen jako taki. W tej trwającej 10-15 minut fazie umysł się uspokaja, fale beta przekształcają się w fale alfa, by zwolnić jeszcze bardziej - do poziomu theta.
   
• Faza 1:
  
  W tym momencie mięśnie się rozluźniają, a źrenice "uciekają" w górę. Tracimy kontakt z rzeczywistością, w umyśle pojawiają się oderwane od siebie obrazy i nielogiczne skojarzenia. Zapadamy w pierwszą fazę snu. Jeśli teraz coś nas obudzi to stwierdzimy, że w ogóle nie spaliśmy - ale nie jest to do końca prawda.
   
• Faza 2:
  
  W tej fazie następuje dalszy spadek częstotliwości, oraz stopniowe wyłączenie świadomości. Pojawiają się też tzw. wrzeciona snu, czyli nagłe skoki częstotliwości do 12-16 Hz, trwające 0,5, do 1,5 sekundy.
   
• Faza 3:
  
  Fale theta zanikają, mózg zaczyna pracować w trybie fal delta. Rozpoczyna się tzw. sen wolnofalowy.
   
• Faza 4:
  
  Oddech staje się regularny i rzadszy, spada ciśnienie tętnicze, ustają ruchy gałek ocznych, napięcie mięśni zanika, spada temperatura ciała. Do krwi uwalniany jest hormon wzrostu, a więc przyspieszone jest również gojenie się ran. Organizm regeneruje się. Sen wolnofalowy dominuje przez pierwszą część nocy i może trwać nawet do godziny. Później stopniowo zmniejsza się jego długość. W tym stanie trudno jest obudzić śpiącego, a jeśli się już uda, będzie on rozkojarzony, senny. Jeśli ponownie zaśnie, to rano nie będzie pamiętać, że się go budziło w trakcie trwania tego cyklu.
   
• Faza REM
  
  Po około 70 minutach pierwszego cyklu snu fale mózgowe zaczynają przyspieszać. Mózg przechodzi wszystkie fazy w odwrotnej kolejności niż przy zasypianiu. Oddech ponownie przyspiesza, gałki oczne zaczynają ruszać się na wszystkie strony (stąd nazwa REM, od angielskiego Rapid Eye Movement, czyli Gwałtowne Ruchy Oczu). JW tym momencie urządzenia monitorujące pracę mózgu dadzą taki sam odczyt, jakby osoba była obudzona, dlatego nazywa się tę fazę snem paradoksalnym.
  
  
  To ten stan nas najbardziej interesuje, gdyż teraz zachodzą marzenia senne. Dochodzą do nas bodźce ze świata zewnętrznego, lecz są ignorowane, bądź wplatane w sen. W tym momencie nasze mięśnie są sparaliżowane (paraliż senny), dzięki czemu nie odgrywamy ruchów swojego ciała ze snu.
  Wybudzenie się w tym momencie sprawi, że będziemy pamiętać swój sen.

Fazy snu powtarzają się cyklicznie w ciągu nocy z bardzo dużą dokładnością. Okres jednego cyklu wynosi 90 minut, po czym następuje faza REM. Poniżej przedstawiam hipnogram EEG przedstawiający cykl pracy mózgu zdrowego człowieka:

Hipnogram EEG

Powtarzalność i regularność cykli można wykorzystać do efektywniejszego wysypiania się - jeśli tak zaplanujemy godzinę zaśnięcia z planowaną pobudką, że obudzimy się w fazie pierwszej, obudzisz się wyspany. Wspomóc obliczenie właściwego momentu może kalkulator snu.

Skoro znamy już teorię dotyczącą tego, co dzieje się w mózgu, to przejdźmy do snów właściwych. Skąd się biorą i do czego służą? Sam sen jest potrzebny do odpoczynku i regeneracji, ale po co mózg urządza nam abstrakcyjne spektakle i skąd bierze do nich materiał?

Zacznę od drugiego pytania - otóż materiał bierze z tego, co zapamiętał. Nie są to żadne wizje przyszłości, co najwyżej mózg może wpaść na rozwiązanie problemu który Cię nurtował, ale nawet jeśli przewidzi coś, to nie ma czegoś takiego, jak sen proroczy. Wszelkie senniki można włożyć na należne im miejsce w dziale z bajkami.

Wspomniałem wcześniej, że umysł może wykorzystać bodźce świata zewnętrznego - gdy np. ciasno owiniemy się kołdrą, może nam się przyśnić, że dusi nas jakaś zjawa, jeśli słyszymy muzykę, może nam się przyśnić szafa gająca, czy dyskoteka, będąca wirtualnym źródłem tych dźwięków. Większość materiału jednak to nasze własne wspomnienia. Osoby, miejsca, sytuacje - pomieszane ze sobą w nieuporządkowany, nielogiczny sposób. Jeśli na przykład rano poznałeś nową osobę, wieczorem oglądałeś film wojenny, a następnego dnia są Twoje urodziny - nie zdziw się, jeśli przyśni Ci się, że wspólnie z nowo poznaną osobą znajdziesz się pod nieprzyjacielskim ostrzałem w okopie, w którym ma miejsce... impreza urodzinowa :)

Zatarcie się spójności logicznej sprawi, że nie zauważysz, że sytuacja jest dziwna.

A po co śnimy? Odpowiedź na to pytanie nie jest taka prosta, bo nie znamy jednoznacznej odpowiedzi.

Niektóre teorie zakładają, że różne informacje są przechowywane w różnych miejscach mózgu i podczas snu dochodzi do ich porządkowania. Większość naukowców skłania się jednak do innej koncepcji - że w czasie snu dochodzi do utrwalenia pamięci tego, co się nauczyliśmy (utrwalenie śladów pamięciowych i połączeń - synaps). Wyjaśnia to zaobserwowany fakt, iż dzieci robiące sobie dodatkową drzemkę w czasie dnia uczą się znacznie szybciej od swoich rówieśników którzy tego nie robią. Dobry sen przynosi więcej pożytku dla nauki, niż zarwanie nocy w celu nadrobienia materiału. Brak snu sprawi, że wielogodzinne nauki zwyczajnie ulecą i nie zostaną zapamiętane.

Skutki niewyspania

Choć tak naprawdę nie wiemy tutaj na pewno większości rzeczy i nie rozumiemy procesów zachodzących w naszym ciele i umyśle w czasie REM, jest on jednak bardzo ważnym stanem istnienia dla istot żywych. W jego czasie zachodzą złożone procesy fizjologiczne i biochemiczne. Choć nie znamy i nie rozumiemy znacznej części z nich, nie mamy wątpliwości, że są one niezbędne do funkcjonowania.

W drugiej części artykułu powiem więcej o marzeniach sennych i o technikach ich zapamiętywania, zapraszam: http://omnibusy.blogspot.com/2013/05/jak-zapamietywac-sny.html

 Źródła:

Utrwalanie informacji
w trakcie ich przyswajania -
wydajne i przyjemne!

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Sen
• http://pl.wikipedia.org/wiki/Fale_m%C3%B3zgowe
• http://pl.wikipedia.org/wiki/Fazy_snu
• http://pl.wikipedia.org/wiki/Elektroencefalografia
• http://alm7.wikispaces.com/file/view/EEG_hypnogram.gif/143937253/EEG_hypnogram.gif
• http://dospania.info/
• http://www.msfera.pl/niezwykle-funkcje-mozgu-w-czasie-snu.html
• http://www.doz.pl/czytelnia/a2280-Sen_8211_najlepsza_regeneracja_Twoich_miesni